انتقال سهام در شرکتهای سهامی خاص یکی از رایجترین و در عین حال حساسترین فرآیندهای حقوقی است که سهامداران با آن روبرو میشوند. سهم، به عنوان واحد سرمایه شرکت، نشاندهنده میزان مشارکت، تعهدات و منافع صاحب آن است.
انتقال سهام در شرکتهای سهامی خاص یکی از رایجترین و در عین حال حساسترین فرآیندهای حقوقی است که سهامداران با آن روبرو میشوند. سهم، به عنوان واحد سرمایه شرکت، نشاندهنده میزان مشارکت، تعهدات و منافع صاحب آن است. قابلیت معامله و انتقال این اوراق، یکی از ویژگیهای بنیادین شرکتهای سهامی است که پویایی و جریان سرمایه را در آنها تضمین میکند. با این حال، این فرآیند دارای تشریفات و الزامات قانونی مشخصی است که عدم رعایت آنها میتواند اعتبار انتقال را زیر سؤال برده و برای طرفین معامله و خود شرکت مشکلات جدی ایجاد کند.
بسیاری از مدیران و سهامداران با این تصور نادرست که هرگونه انتقال سهام نیازمند ثبت در اداره ثبت شرکتها و انتشار آگهی است، دچار سردرگمی میشوند. این مقاله با استناد مستقیم به لایحه اصلاحی قانون تجارت مصوب ۱۳۴۷ (ل.ا.ق.ت) و رویههای ثبتی جدید، به صورت دقیق و گام به گام، تمامی مراحل و نکات حقوقی مربوط به انتقال سهام در شرکتهای سهامی خاص را تشریح میکند. ضمنا نگارنده این مقاله آقای حسن تیربخش دارای 14 سال سابقه ثبتی در تیم تک نیک ثبت می باشد. که در این سایت منتشر کرده ام. تلفن تماس 09189414281 می باشد. تفاوتهای کلیدی در انتقال انواع سهام را روشن میسازد.
انواع سهام در شرکت سهامی خاص و ماهیت حقوقی آنها
اولین و مهمترین مراحل نقل و انتقال سهام شرکت برای درک فرآیند انتقال، شناخت ماهیت حقوقی انواع سهامی است که در شرکتهای سهامی وجود دارد. قانون تجارت این سهام را به دو دسته اصلی «بانام» و «بینام» تقسیم میکند که شیوه انتقال هر یک کاملاً متفاوت است.
سهم بانام (Named Share)
سهم بانام، سهمی است که نام صاحب آن به طور مشخص بر روی ورقه سهم و مهمتر از آن، در دفتر ثبت سهام شرکت قید میگردد. این نوع سهم، امنیت بیشتری را برای مالک فراهم میکند، زیرا مالکیت آن به سادگی قابل اثبات است و صرفاً با در دست داشتن ورقه سهم منتقل نمیشود. ماهیت حقوقی این سهام به گونهای است که هرگونه نقل و انتقال آن تابع تشریفات مقرر در مواد ۴۰ و ۴۱ لایحه اصلاحی قانون تجارت است و الزاماً باید در دفاتر داخلی شرکت به ثبت برسد. تا زمانی که این انتقال در دفتر ثبت سهام شرکت منعکس نشود، شرکت انتقالگیرنده را به عنوان سهامدار به رسمیت نمیشناسد.
سهم بینام (Bearer Share)
در مقابل، سهم بینام سهمی است که نام صاحب در روی ورقه آن قید نمیشود و در حکم سند در وجه حامل است. این بدان معناست که هر شخصی که ورقه سهم را در اختیار داشته باشد، مالک آن محسوب میشود، مگر آنکه خلاف آن و تصرف غیرقانونی وی اثبات گردد. ماهیت این سهام، فرآیند انتقال آن را بسیار ساده کرده است. بر اساس ماده ۳۹ ل.ا.ق.ت، نقل و انتقال سهام بینام صرفاً با «قبض و اقباض» (تحویل دادن و تحویل گرفتن) صورت میپذیرد و نیاز به هیچگونه تشریفات ثبتی دیگری، چه در داخل شرکت و چه در مرجع ثبت شرکتها، ندارد.
فرآیند قانونی انتقال سهام بینام: سرعت و سادگی
همانطور که اشاره شد، انتقال سهام بینام به دلیل ماهیت آن به عنوان سند در وجه حامل، از سادهترین فرآیندهای حقوقی است.
ماده ۳۹ لایحه اصلاحی قانون تجارت به صراحت تکلیف را روشن کرده است: «نقل و انتقال سهام بینام به صورت قبض و اقباض به عمل میآید». این یعنی به محض اینکه فروشنده (انتقالدهنده) ورقه سهم را به خریدار (انتقالگیرنده) تحویل دهد، مالکیت منتقل شده و معامله از نظر قانونی کامل است.
نکات کلیدی در انتقال سهام بینام:
-
عدم نیاز به ثبت: این نوع انتقال نیازی به ثبت در دفتر سهام شرکت یا اطلاعرسانی به هیئت مدیره ندارد.
-
عدم نیاز به مراجعه به اداره ثبت شرکتها: اداره ثبت شرکتها هیچگونه آگهی ثبتی برای نقل و انتقال سهام بینام منتشر نمیکند، زیرا این فرآیند کاملاً خارج از حوزه وظایف ثبتی آن مرجع است.
-
ریسک بالا: سادگی در انتقال، ریسکهایی مانند سرقت، گم شدن یا سوءاستفاده را نیز به همراه دارد. به همین دلیل، در بسیاری از شرکتهای سهامی خاص، سهامداران ترجیح میدهند از سهام بانام استفاده کنند.
مراحل دقیق و تشریفات انتقال سهام بانام
انتقال سهام بانام، برخلاف سهام بینام، یک فرآیند کاملاً تشریفاتی و مبتنی بر ثبت داخلی است. این تشریفات برای حفظ حقوق سهامداران، جلوگیری از معاملات معارض و شفافیت در ساختار مالکیت شرکت ضروری است.
اصل حاکم: ثبت در دفتر ثبت سهام شرکت
ماده ۴۰ لایحه اصلاحی قانون تجارت سنگ بنای انتقال سهام بانام است و مقرر میدارد: «نقل و انتقال سهام بانام باید در دفتر ثبت سهام شرکت به ثبت برسد و انتقالدهنده یا وکیل یا نماینده قانونی او باید انتقال را در دفتر مزبور امضاء نماید».
اهمیت این ماده در این است که تا زمانی که این فرآیند ثبت داخلی انجام نشود، از نظر شرکت و اشخاص ثالث، انتقالدهنده همچنان مالک سهام شناخته میشود. بنابراین، هرگونه توافق خصوصی، مبایعهنامه یا قراردادی که خارج از دفتر سهام شرکت منعقد شود، به تنهایی برای اثبات مالکیت در برابر شرکت کافی نیست.
مرحله اول: بررسی اساسنامه و محدودیتهای احتمالی
پیش از هر اقدامی، طرفین معامله باید اساسنامه شرکت را به دقت مطالعه کنند.
ماده ۴۱ لایحه اصلاحی قانون تجارت این اختیار را به شرکت سهامی خاص داده است که بتوانند انتقال سهام را مشروط کنند.
رایجترین محدودیتهایی که ممکن است در اساسنامه پیشبینی شده باشد عبارتند از:
-
منوط به موافقت هیئت مدیره: در این حالت، انتقال سهام تنها پس از کسب تأیید و موافقت اعضای هیئت مدیره شرکت معتبر خواهد بود.
-
منوط به موافقت مجمع عمومی: در شرایطی سختگیرانهتر، ممکن است اساسنامه تصویب انتقال را در صلاحیت مجمع عمومی عادی یا فوقالعاده صاحبان سهام قرار داده باشد.
این محدودیتها که صرفاً در شرکتهای سهامی خاص مجاز است، با هدف کنترل ترکیب سهامداران و جلوگیری از ورود افراد ناخواسته به شرکت وضع میشود. نادیده گرفتن این شروط، حتی در صورت ثبت انتقال در دفتر سهام، میتواند موجب ابطال معامله گردد.
مرحله دوم: انجام تکالیف مالیاتی (ماده ۱۴۳ قانون مالیاتهای مستقیم)
یکی از پیشنیازهای اساسی برای هرگونه انتقال سهام، پرداخت مالیات متعلقه است. بر اساس ماده ۱۴۳ قانون مالیاتهای مستقیم، از هر نقل و انتقال سهام در شرکتهای سهامی، مالیات مقطوعی به نرخ چهار درصد ارزش اسمی سهام از انتقالدهندگان وصول میشود.
اگرچه ثبت عمومی انتقال در اداره ثبت شرکتها انجام نمیشود، اما برای تکمیل پایگاه اطلاعات سهامداران، ارائه "گواهی نقل و انتقال مالیاتی" به همراه سایر مدارک به اداره ثبت شرکتها الزامی است. بنابراین، انتقالدهنده باید پیش از مراجعه به شرکت برای ثبت انتقال، با مراجعه به اداره امور مالیاتی مربوطه، مالیات انتقال را پرداخت و گواهی لازم را دریافت کند.
مرحله سوم: ثبت انتقال در دفتر سهام و امضای طرفین
این مرحله، قلب فرآیند انتقال سهام بانام است. پس از انجام مراحل مقدماتی (بررسی اساسنامه و اخذ گواهی مالیاتی)، انتقالدهنده و انتقالگیرنده (یا وکیل قانونی آنها) باید در محل شرکت حاضر شوند و انتقال را در
دفتر ثبت سهام شرکت ثبت و امضا نمایند.
دفتر ثبت سهام، یک سند رسمی داخلی شرکت است که مشخصات هر سهامدار، تعداد سهام و تمامی نقل و انتقالات مربوط به آن ثبت میشود. امضای طرفین در این دفتر، به منزله ایجاب و قبول نهایی معامله و تأیید رسمی انتقال از سوی آنهاست. پس از این مرحله، شرکت موظف است انتقالگیرنده را به عنوان سهامدار جدید به رسمیت بشناسد، سود سهام را به او پرداخت کند و حق رأی در مجامع را برای او قائل شود.
تکلیف اداره ثبت شرکتها در قبال نقل و انتقال سهام چیست؟
یکی از بزرگترین ابهامات و اشتباهات رایج در میان فعالان اقتصادی، تصور لزوم ثبت و آگهی انتقال سهام در اداره ثبت شرکتهاست. این تصور کاملاً نادرست است و رویه فعلی مراجع ثبتی نیز بر خلاف آن است.
رویه ثبتی بر اساس بخشنامه سال ۱۳۹۲
در سال ۱۳۹۲، مدیر کل وقت ثبت شرکتها و مؤسسات غیرتجاری طی بخشنامهای تکلیف این موضوع را برای همیشه روشن کرد. این بخشنامه با استناد به مواد قانونی، تأکید میکند که فرآیند نقل و انتقال سهام (چه بانام و چه بینام) یک امر داخلی شرکت بوده و نیازی به ثبت و آگهی در مرجع ثبت شرکتها ندارد.
دلایل حقوقی این بخشنامه به شرح زیر است:
-
ماده ۱۰۶ ل.ا.ق.ت: این ماده مواردی را که تصمیمات مجمع عمومی باید جهت ثبت به مرجع ثبت شرکتها ارسال شود، احصا کرده است (مانند انتخاب مدیران، تصویب ترازنامه، تغییر سرمایه و...) و هیچ تکلیفی مبنی بر ثبت نقل و انتقال سهام در آن پیشبینی نشده است.
-
ماده ۳۹ ل.ا.ق.ت: این ماده تکلیف سهام بینام را با "قبض و اقباض" مشخص کرده و جایی برای ثبت رسمی باقی نگذاشته است.
-
ماده ۴۰ ل.ا.ق.ت: این ماده به صراحت، مرجع ثبت انتقال سهام بانام را "دفتر ثبت سهام شرکت" تعیین کرده و نه اداره ثبت شرکتها.
بنابراین، تشریفات نقل و انتقال سهام در خود شرکت سهامی خاص صورت میپذیرد. و از نظر اجرای تعهدات ناشی از آن کاملاً معتبر است و اقدام به ثبت آگهی آن در مراجع ثبت شرکتها توجیه قانونی ندارد.
تمایز میان ثبت آگهی و تکمیل پایگاه اطلاعات سهامداران
نکته بسیار ظریفی که باید به آن توجه کرد، تفاوت میان "ثبت جهت آگهی عمومی" و "ارائه مدارک جهت تکمیل پایگاه داده" است. اگرچه انتقال سهام آگهی نمیشود، اما همان بخشنامه سال ۱۳۹۲ و قوانین بالادستی مانند قانون برنامه پنجم توسعه، شرکتها را مکلف کردهاند تا اطلاعات سهامداران خود را بهروز نگه دارند.
به همین منظور، شرکت موظف است پس از انجام هر انتقال سهام بانام، مدارک زیر را به اداره ثبت شرکتها تحویل دهد:
-
صورتجلسه نقل و انتقال سهام (که معمولاً توسط هیئت مدیره تنظیم و تأیید میشود).
-
کپی مصدق شناسنامه و کارت ملی طرفین معامله (انتقالدهنده و انتقالگیرنده).
-
گواهی پرداخت مالیات نقل و انتقال سهام (موضوع ماده ۱۴۳ قانون مالیاتهای مستقیم).
هدف از این کار، صرفاً
تطبیق و تکمیل بانک اطلاعات جامع سهامداران نزد مرجع ثبت شرکتهاست. و منجر به صدور هیچگونه آگهی رسمی نمیگردد.
جمعبندی و نکات نهایی
فرآیند انتقال سهام در شرکت سهامی خاص اگرچه در ظاهر پیچیده به نظر میرسد، اما با شناخت دقیق قوانین و رویهها به راحتی قابل مدیریت است. خلاصهای از مهمترین نکات به شرح زیر است:
-
نوع سهم تعیینکننده است: انتقال سهام بینام با تحویل فیزیکی و انتقال سهام بانام با ثبت در دفتر سهام شرکت انجام میشود.
-
اساسنامه را اول بخوانید: قبل از هر اقدامی، شرایط و محدودیتهای احتمالی برای انتقال سهام را در اساسنامه شرکت بررسی کنید.
-
مالیات را فراموش نکنید: اخذ گواهی پرداخت مالیات انتقال سهام یک پیشنیاز الزامی است.
-
دفتر ثبت سهام سند اصلی است: برای سهام بانام، امضای طرفین در دفتر ثبت سهام شرکت، لحظه قطعی شدن انتقال است.
-
انتقال سهام آگهی نمیشود: بر اساس رویه فعلی، اداره ثبت شرکتها هیچگونه آگهی مبنی بر نقل و انتقال سهام منتشر نمیکند و این یک فرآیند داخلی است.
-
مدارک را برای تکمیل پایگاه داده ارسال کنید: پس از انتقال، مدارک لازم از جمله صورتجلسه و گواهی مالیاتی را جهت بهروزرسانی اطلاعات سهامداران به اداره ثبت شرکتها تحویل دهید.
با رعایت این مراحل و درک صحیح از تفکیک وظایف داخلی شرکت و تکالیف اداری در قبال مرجع ثبت، سهامداران میتوانند با اطمینان و به صورت قانونی نسبت به انتقال مالکیت سهام خود اقدام نمایند.