پژوهشگران بررسی كردند
معضل مقالات سلب اعتبارشده در ایران و جهان
نئوپدیا: یافته های یك مطالعه درباب مقالات سلب اعتبارشده در ایران و جهان حاكی از این است كه میزان تولید این آثار در سال های اخیر روند روبه رشدی داشته است. كشور ایران باتوجه به تعداد تولیدات علمی سلب اعتبارشده وضعیت مناسبی ندارد و رتبه هفتم جهان را به خود مختص كرده است.
به گزارش نئوپدیا به نقل از ایسنا، سلب اعتبار یا retraction مقالات و تولیدات علمی روشی است که مجلات علمی برای جلوگیری از گسترش بداخلاقی ها و تخلفات پژوهشی در پیش گرفته اند.
یک مقاله زمانی سلب اعتبار می شود که سردبیر مجله ای خاص، شواهدی را پیدا کند که نشان دهد مقاله از کدهای اخلاق حرفه ای تخطی کرده است. این تخطی ها می توانند شامل خطاهای صادق، داده سازی یا دست کاری غیر اخلاقی داده ها، مدیریت ضعیف داده ها (مانند این که نویسنده قادر نباشد داده هایی برای پشتیبانی از نتایج خود تولید کند)، اعمال پژوهشی غیراخلاقی (عدم رضایت آگاهانه)، سرقت علمی (مثل سرقت علمی از خود)، نشر تکراری یا فاش نکردن تعارض منافع باشند.
البته گاهی نیز نویسنده مقاله به دلیلهای گوناگون درخواست سلب اعتبار مقاله خودرا می دهد.
پس از آن که تصمیم به سلب اعتبار یک مقاله گرفته شود، مجله یک اعلامیه سلب اعتبار منتشر می کند.
اعلامیه سلب اعتبار؛ اطلاعیه ای است که دلیلهای سلب اعتبار مقاله را نشان میدهد و باید بوسیله استنادی به مقاله سلب اعتبارشده متصل شود. در این اعلامیه باید به وضوح بیان شود که مقاله به چه دلیل سلب اعتبار شده است، چه کسی مقاله را سلب اعتبار کرده (نویسنده، سازمان نویسنده یا سردبیر مجله)، آیا نویسنده با این تصمیم موافق بوده است یا خیر و در صورت امکان باید در این اعلامیه ذکر شود که کدام یک از نویسندگان مسئول تخطی از اخلاق بوده اند؟
باتوجه به اهمیت موضوع تخلفات پژوهشی، علی قربی و سپیده فهیمی فر از پژوهشگران گروه علم اطلاعات و دانش شناسی دانشکده مدیریت دانشگاه تهران با بررسی اطلاعات پایگاه داده وب آوساینس آثار سلب اعتبارشده ایرانی و بین المللی را بررسی کردند.
در این پژوهش از فاکتورهای مختلف کتاب سنجی مانند تعداد مقالات، تعداد نویسندگان، تعداد استنادات و... برای آگاهی از وضعیت تولیدات علمی سلب اعتبارشده استفاده شده است.
افزایش تولید آثار سلب اعتبارشده در سال های اخیر
یافته های این پژوهش در بازه زمانی ۱۹۷۰ تا ۲۰۱۸ نشان داد که در سال های ابتدایی نشر آثار در پایگاه وب آوساینس، تعداد آثار سلب اعتبارشده خیلی کم و رشد آنها ناچیز بوده است.
در سال ۲۰۱۱ نسبت به سال پیش از آن بیشترین جهش و جهش منفی سه برابری مشاهده می شود. با این وجود در سال ۲۰۱۲ با کاهش جهش سه برابری مواجه هستیم. همین طور در سال ۲۰۱۴ تعداد آثار سلب اعتبارشده افزایش یافته است. در بین سال های بررسی شده؛ سال های ۲۰۱۱، ۲۰۱۴، ۲۰۱۲ و ۲۰۱۰ بیشترین تعداد آثار سلب اعتبارشده را به خود اختصاص داده اند.
افزایش میزان سلب اعتبار مقالات می تواند دلیلهای مختلفی داشته باشد. بروز خطای صادقانه در یک اثر با کوچک ترین قصور در انجام تحلیل ها و آزمایش ها موجب کنار گذاشتن مقاله می شود. همین طور پیشرفت پایگاه های داده ای حرفه ای کشف سرقت ادبی نیز در افزایش کشف این آثار نامعتبر موثر بوده اند. ارائه تکراری مقالات به مجلات، آسان تر شدن سوءرفتارهای دانشگاهی، فرهنگ «بنویس یا بمیر» و... در افزایش سلب اعتبار مقالات موثر بودند. فرهنگ بنویس یا بمیر در جهان علمی فشار را روی نویسندگان برای ارتکاب سوءرفتار دانشگاهی افزایش داده است.
نویسندگانی که آثار علمی سلب اعتبارشده بیشتری دارند
بررسی نویسندگان تولیدات علمی سلب اعتبارشده نشان داد که بیشترین سلب اعتبارهای علمی مربوط به «فوجی» از دانشگاه توهو ژاپن، «ژانگ» از دانشگاه جیانگشان چین و «استپل» از دانشگاه آمستردام کشور هلند بوده است.
نویسنده ای به نام «سرکار» با وجود آن که به لحاظ تعدا آثار سلب اعتبار شده در رتبه هشتم قرار دارد، در مقایسه با سایر نویسندگان تعداد درخور توجهی استناد دریافت کرده است و با تفاضل میزان استناد جهانی به استناد محلی، می توان دریافت که تعداد زیادی از آثار معتبر به آثار نامعتبر این نویسنده استناد کرده اند که این امر می تواند روند رشد علم را مخدوش کند.
بررسی ها نشان داده که تعداد زیادی آثار معتبر به آثار نامعتبر این نویسنده استناد کرده اند. دلیل این مساله استفاده خیلی از پژوهشگران از شبکه ها اجتماعی پژوهشی مثل لینکدین و ریسرچ گیت دانست. چونکه ممکنست مقاله ای سلب اعتبار شود و اطلاعات آن در پایگاه وب آوساینس به روز شود ولی اطلاعات موجود در سایت های دیگر به روال قبل باقی بمانند.
دانشگاه هایی که بیشترین مقالات سلب اعتبارشده را تولید کردند
یافته های مطالعه «ابعاد و الگوهای همکاری آثار سلب اعتبارشده بعنوان مصداق سوء رفتار پژوهشی در سطح بین المللی و ایران» بر طبق داده های پایگاه وب آوساینس نشان میدهد که دانشگاه جینگانشان چین، دانشگاه آزاد اسلامی و دانشگاه شانگهای جیا تونگ چین به لحاظ تولیدات سلب اعتبارشده در رتبه اول تا سوم قرار دارند. با توجه به این که نام دانشگاه های ایرانی در این لیست وجود دارد اما دانشگاه هایی نظیر دانشگاه هاروارد که در سطح جهانی و در نظام رتبه بندی دارای اعتبار و رتبه برتری است، از نظر تعداد انتشار آثار سلب اعتبارشده نیز در رتبه پنجم این لیست قرار دارد.
شاخص استناد جهانی به تعداد استنادی که به یک اثر در کل مجموعه آثار وب آوساینس شده است، اشاره دارد و استناد محلی؛ مجموع استنادی که سایر آثار سلب اعتبارشده در مجموعه وب آوساینس به هر یک از آثار سلب اعتبارشده در مجموعه وب آوساینس کرده اند.
همین طور به لحاظ امتیاز استناد جهانی به ترتیب دانشگاه هاروارد، دانشگاه ایالتی وین و دانشگاه توکیو بیشترین تاثیرگذاری را داشته اند.
این که دانشگاه آزاد اسلامی در انتشار آثار سلب اعتبارشده رتبه دوم را در جهان دارد، بسیار قابل توجه است و نیاز به تمهیداتی جهت کاهش تعداد این نوع مقالات وجود دارد. شاید دلیل زیاد بودن این مقالات در دانشگاه آزاد اسلامی، فشارهای اعمال شده و نیز امتیازات اخصاص داده شده این دانشگاه برای چاپ مقالات در مجلات آی اس آی دانست.
همین طور یکی دیگر از این دلیلهای آن است که مجموع مقالات انتشار یافته با وابستگی دانشگاه آزاد اسلامی بعنوان سازمان مادر و بدون تفکیک شعب بیان می شود.
متخلف ترین کشورها در تولید مقالات سلب اعتبارشده
بررسی های این مطالعه نشان داد که جمهوری خلق چین، آمریکا و ژاپن به ترتیب بیشترین تولیدات علمی سلب اعتبارشده را دارند. بیشترین تعداد استناد در سطح جهانی به آثار آمریکایی ها، ژاپنی ها و چینی ها متعلق می باشد. بطور متوسط هر اثر آمریکایی ۴۴ استناد دریافت می کند.
همین طور برمبنای بیشترین تعداد استنادها از آثار سلب اعتبارشده (استناد محلی) به ترتیب کشورهای آمریکا، ژاپن، چین و آلمان در رتبه های اول تا چهارم قرار دارند.
وضعیت ایران به لحاظ تعداد مقالات سلب اعتبارشده در سطح جهانی
بررسی ها نشان داد که ۰.۰۴ درصد از مقالات ایرانی سلب اعتبار شده است و تعداد مقالات سلب اعتبارشده ایران نسبت به کل مقالات جهان ۳.۵ درصد است.
اگر تنها باتوجه به رتبه ایران و برمبنای تولیدات علمی سلب اعتبارشده مقایسه نماییم، رتبه ایران نامطلوب است. اما باتوجه به نسبت مقالات منتشرشده و نیز نسبت به مقالات سلب اعتبارشده جهانی درصد بالایی به خود اختصاص نداده است.
کشور ایران به لحاظ تعداد آثار سلب اعتبار شده در رتبه هفتم قرار دارد؛ کشورهایی نظیر آمریکا و ژاپن در رتبه های بالاتری قرار دارند، اما باتوجه به تعداد کل آثار علمی این کشورها در مجموعه وب آوساینس شاید این رقم قابل توجه نباشد.
با وجود این، نیاز به کم تر شدن این تعداد نیز احساس می شود. چرا که؛ به هنگام مطرح شدن نام یک سازمان یا یک نویسنده، در تولیدات سلب اعتبارشده، نام آن کشور بعنوان نقض کننده حقوق پژوهشگری مطرح می شود و تبعات فراوانی در سطح جهانی و به لحاظ اعتبار خواهد داشت.
با موضوع مقالات سلب اعتبارشده چه باید کرد؟
پژوهشگران علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه تهران می گویند: بااینکه مقالاتی که به خاطر تقلب، سلب اعتبارشده اند درصد کمی از علم را ارائه می کنند، اما مهمست توجه داشته باشیم که: ۱. تنها کسری از مقالات تقلبی، سلب اعتبار می شوند؛ ۲. سرچشمه های رایج تری از بی اعتباری در متون وجود دارد؛ ۳. رخداد سوءرفتارهای پژوهشی، اعتبار علم را تخریب می کنند؛ ۴. جعل یا تقلب علمی ممکنست نشانه ای از انگیزه های اساسی و زیان باری باشد که بر رفتار علمی دانشمندان تاثیر می گذارد.
بگفته پژوهشگران این مطالعه؛ مفهوم سلب اعتبار را تنها نباید از دید منفی نگریست. چونکه گاه نویسنده به سبب رسیدن به نتیجه ای دقیق تر و اعمال اصلاح، آثار قبلی خودرا سلب اعتبار می کند.
یکی از مهم ترین دلیلهای سلب اعتبارشدن آثار پژوهشی، ناآگاهی پژوهشگران از مصداق های سوءرفتارهای پژوهشی و دلیلهای سلب اعتبار مقالات است. نویسندگان ایرانی با مفهوم سلب اعتبار مقالات در مجلات فارسی زبان آشنایی ندارند و پایگاهی بمنظور معرفی این نوع آثار اختصاص نیافته است و با وجود تعداد درخورد توجه این آثار در سطح بین المللی، در سطح ملی تنها شاهد رد شدن برخی مقالات در مرحله داوری اولیه هستیم و عملی با عنوان سلب اعتبار یا ریترکشن در مورد مقالات فارسی دیده نمی گردد.
نویسندگان این مطالعه باتوجه به نتایج به دست آمده از این پژوهش، پیشنهاداتی را ارائه کردند:
- برگزاری کارگاه هایی در امتداد آگاه سازی پژوهشگران و همه افرادی که در حوزه پژوهش فعالیت دارند و ارائه توضیحات درباب مصادیق و دلیلهای سلب اعتبار پژوهشی؛
- قبل از مبادرت به همکاری، پژوهشگران سابقه و پروفایل دانشگاه و موسسات و پژوهشگران چینی را بررسی کنند؛
- ارسال ایمیل به پژوهشگران متخلف برای حذف اثرات سلب اعتبارشده از پروفایل های لینکدین و ریسرچ گیت، برای جلوگیری از استناد به این آثار؛
- بررسی آثار سلب اعتبارشده پژوهشگران بجای امتیازدهی به تعداد آثار پژوهشی؛
- توجه به تعداد آثار سلب اعتبارشده دانشگاه ها برای رتبه بندی آن ها؛
- شناسایی نویسندگانی که تعداد آثار سلب اعتبارشده زیادی دارند، جهت بررسی دقیق تر آثار آن ها؛
- در نظرگرفتن جریمه های نقدی و غیرنقدی برای نویسندگان متخلف خصوصاً افرادی که آثارشان به سبب داده سازی و دست کاری داده ها سلب اعتبار شده است.
یافته های این مطالعه به صورت مقاله علمی پژوهشی با عنوان «ابعاد و الگوهای همکاری آثار سلب اعتبارشده بعنوان مصداق سوء رفتار پژوهشی در سطح بین المللی و ایران» در پژوهش نامه علم سنجی؛ دوفصل نامه علمی دانشگاه شاهد انتشار یافته است.
منبع: neopedia.ir
این مطلب نئوپدیا را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب