پرداخت گرنت دکترا و پسادکترا در ایران با چه چالش هایی مواجه است؟
به گزارش نئوپدیا عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور در نشست مجازی «چالش ها و سازوکارهای پرداخت گرنت به پژوهشگران دوره دکتری و پسادکتری»، که توسط گروه تأمین مالی و اقتصاد علم، فناوری و نوآوری مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور برگزار شد، به تشریح جزئیات چالش های پرداخت گرنت در ایران و اقدمات سیاستی مورد نیاز این حوزه پرداخت.
به گزارش نئوپدیا به نقل از ایسنا، دکتر رضا نقی زاده با تشریح پژوهش های انجام شده برای مشخص شدن وضعیت گرنت های پژوهشی اظهار داشت: در این پژوهش، دو سوال کلیدی در مورد چالش های پیاده سازی پرداخت گرنت و الزامات سیاستی برای پاسخ گویی به این چالش ها وجود داشت و برای پاسخ به این سوالات، تجربیات بین المللی در این حوزه مورد بررسی قرار گرفت.
وی با بیان اینکه دوره های دکترا و پسادکترا بخش های مهمی در راه شغلی پژوهشگران هستند، افزود: در خیلی از کشورها همچون ایالات متحده آمریکا، دوره دکترا و پسا دکتری، بعنوان یک شغل رسمی در نظر گرفته می شوند و در صورتیکه فردی برای این دوره های مبادرت به مهاجرت کند، احتیاج به دریافت ویزای شغلی دارد، نه ویزای تحصیلی. ولی در ایران، به صورت شغل در نظر گرفته نمی گردد.
نقی زاده تصریح کرد که در ایران یک چالش فرهنگی هم در مورد دوره پسادکترا وجود دارد و برخی افراد در رزومه خود از آن با عنوان مدرک فوق دکتری یاد می کنند. در صورتیکه پسادکتری مدرک تحصیلی محسوب نمی گردد و یک دوره فرصت مطالعاتی است.
دبیر اتاق فکر سیاست گذاری علم وزارت علوم ضمن اشاره به اینکه بررسی ها نشان داده که داده و اطلاعات در مورد پژوهشگران دوره دکترا بیشتر از دوره های پسادکتری است، اظهار داشت: داده ها در مورد دوره های پسادکترا با عنایت به وابستگی شدیده آنها به سازمان به کار گیرنده، و رسمی نبودن این دوره، متنوع و پراکنده است.
مشاور معاون پژوهشی وزیر علوم تصریح کرد: مطالعات مختلف نشان داده که چالش های پژوهشگران پسادکترا بیشتر از دانشجویان دکترا است. چون که آنها شغل پژوهشی موقت و با امنیت شغلی پاییت دارند. و بنابراین استرس بالایی را برای ادامه شغل تجربه می کند.
وی ضمن اشاره به اینکه این چالش در مورد پژوهشگران ایرانی شدیدتر است، اظهار داشت: در ایران به علت اینکه پژوهشگران دوره دکتری و پسادکتری، در سن تشکیل خانواده هستند، با فشار خانواده برای ازدواج هم مواجهند و این شرایط را برای آنها سخت تر می کند.
عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور به روش های مختلفی که کشورهای دنیا برای پرداخت گرنت استفاده می نمایند، اشاره نمود و اظهار داشت: بخش از این گرنت ها از سهم اساتید از ارتباط با صنعت پرداخت می شود و در آن جذب منابع از صنعت انجام می شود.
وی افزود: نحوه دیگر پرداخت گرنت از راه گرنت بادی ها یا صندوق های گرنت انجام می شود. این نحوه پرداخت، بخش کوچکی از نحوه پرداخت گرنت را در بر می گیرد که شامل تحقیقات بخش هایی مثل علوم انسانی، علوم پایه و علوم بنادین است. در دنیا برای این شیوه پرداخت، گرنت بادی ها یا صندوق های گرنت تشکیل می شود و بر مبنای اولویت های دولت پرداخت انجام می شود.
نقی زاده در مورد خصوصیت اصلی این نوع پرداخت، اظهار داشت: خصوصیت اصلی آنها این است که پرداخت این گرنت آزاد و راحت نیست. دانشگاه ها باید پروپوزال ارسال کنند، داوری انجام می شود و بر نحوه انجام تحقیق نظارت می شود. این نوع تحقیقات، بر عکس روش قبلی که به نیازهای صنعت پاسخ می دهد، به صورت ویژه پاسخ گوی نیازهای دولت می باشد.
وی شیوه دیگر تخصیص منابع را «خیریه یا charity» عنوان نمود و توضیح داد: این شیوه پرداخت در ایران تا حدودی به صورت وقف وجود دارد. همینطور استفاده از منابع دانشگاه های دیگر یا لایسنس شرکتهای دانش بنیان در چارچوب اولویت های دانشگاه از شیوه های دیگر هستند.
دبیر اتاق فکر سیاست گذاری علم وزارت علوم، تقاضا محور بودن پژوهشها را راهکاری برای کاهش تقلب های پژوهشی عنوان نمود و اظهار داشت: در ایران مشکلی که وجود دارد این است که دانشگاه ها چون تیم پژوهشی ندارند، نمی توانند پروژه بگیرند و یا نمی توانند پروژه ها را به خوبی انجام دهند. از سوی دیگر به خاطر پروژه نگرفتن، تیم پژوهشی ندارند وهمین مشکلاتی را بوجود می آورد.
نقی زاده ضمن اشاره به تحقیقی که در بلژیک انجام شده، اظهار داشت: در این پژوهش مشاغل در رابطه با پژوهشگری به چهار دسته تقسیم شده اند و با مشاغل مشابه آنها در خارج از دانشگاه، مقایسه شدند.
وی افزود: مشاغل پژوهشی قبل از دکترا یا پژوهشگر مرحله اول (تا چهار سال سابقه)، نخستین دوره پسادکترا ( چهار تا هفت سال سابقه)، دوره دوم پسادکترا یا محقق مستقر (۸ تا ۱۰ سال سابقه) و محقق برجسته (بیش از ۱۰ سال سابقه) این چهار دسته شغلی هستند.
عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور درباره نتایج مقایسه این مشاغل با مشاغل خارج از دانشگاه، اظهار داشت: بررسی ها نشان داده که حقوقی که دانشگاه به محققین مرحله اول و دوم می دهد، تقریباً مطابق همان حقوقی است که در بخش غیر دانشگاهی (بخش خصوصی، صنعتی و...) داده می شود. ولی برای محققین حرفه ای تر و برجسته تر، حقوق غیر دانشگاهیان بالاتر بود. و این سبب شده پژوهشگران حتی در کشورهای اروپایی، محققان در دوره های پسادکترا می خواهند یا در چارچوب هیئت علمی جذب شوند و یا در بخش های خارج از دانشگاه.
نقی زاده به کمبود محققان ماهر در آغاز دهه ۱۹۹۰ در دنیا اشاره نمود و توضیح داد: این مورد سبب رقابت بین کشورها شد تا بتوانند محققان آموزش دیده را جذب کنند و بتوانند انگیزه های دانشجویان را برای ادامه دوره های دکترا و پسادکترا افزایش بدهند. بنابراین در فرانسه، تعداد کمک هزینه های دکترا در عرض چهار سال دو برابر شد. این سیاست موفقیت آمیز بود و سبب شد دانشجویان به سمت دوره دکترا بروند.
وی افزود: همین مبحث سبب شد در میان سالهای ۱۹۸۹ تا ۱۹۹۵ تعداد فارغ التحصیلان دکترا در فرانسه دو برابر شود ولی پنج سال بعد از این پیشبینی، میزان استخدام در تحقیقات دولتی کاهش پیدا کرد. چون که مخارج تخقیقاتی حدودا به ۲.۵ درصد از تولید ناخالص داخلی رسیده است و به سقف میزان خود رسید. این اتفاقی است که امکان دارد در کشور ما هم رخ بدهد.
عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور ضمن اشاره به افزایش یافتن هزینه های پژوهشی همراه با افزایش تعداد فارغ التحصیلان دکترا، توضیح داد: با عنایت به اینکه برای متخصصان دارای مدرک دکترا، عرضه بیشتر از تقاضا شد، آنها شغل مطالق با آموزش خویش را پیدا نکردند و موقعیت های شغلی آنها نامطمئن شد. بنابراین سیاستگذاری های جدیدی در این کشورها اتخاذ شد.
وی با بیان اینکه این شرایط در ایران بدتر است، اظهار داشت: در ایران تقریباً سالی ۱۵ تا ۲۰ هزار دانشجوی دکتری فارغ التحصیل می شوند ولی کل استخدام هیئت علمی ما زیر ۵۰۰ نفر است. اگر ۱۵۰۰ تا 2000 نفر از این ها هم جذب شرکتهای دانش بنیان شوند، باز هم بیشتر این فارغ التحصیلان دکترا یا بیکار خواهند بود و یا جذب مشاغل نامطمئن می شوند.
نقی زاده ضمن تشریح وضعیت پژوهشگران پسادکترا اظهار داشت: هم اکنون تعداد کل پژوهشگران پسادکترا احتمالاً به هزار نفر نمی رسد و سازوکارهایی که برای دانشجویان دکترا و پسادکترا هم وجود دارد و یک موقعیت شغلی حتی نامطئن دارند، امکان آن هم وجود ندارد. بنابراین خروجی آن یا هدر رفت منابع است و یا سبب نارضایتی و گاهی سبب مهاجرت می شود. حتی در کشورهایی که این گرنت را پرداخت می کنند این مشکل وجود دارد، در کشور ما که این امکان وجود ندارد، این مشکل بسیار شدیدتر است.
مشاور معاون پژوهشی وزیر علوم با بیان اینکه یکی از چالش های اساسی برای پسادکترا، تعادل شغلی است اظهار داشت: در دوره پسادکتری تعادل شغلی نداریم و پژوهشگران پسادکتری باید زمانی را صرف مقالات خود کنند، مسئولیت های اضافی برای آنها وقت گیر است و این سبب فشار بیشتری به آنها می شود.
ایشان در ادامه ضمن اشاره به یکی دیگر از چالش های موجود اظهار داشت: نرخ استخدام و جذب پسا دکتری کاسته شده و این فقط در ایران نیست و در آمریکا و اروپا هم ثابت و کاهشی شده است. وقتی این اتفاق می افتد، پسادکتری می تواند یک امتیاز ویژه باشد برای اشتغال بعنوان هیئت علمی و... باشد.
نقی زاده درباره در نتایج مطالعات کشورهای دیگر اظهار داشت: در مجموع نتایج این بررسی ها حاکی از این است که پرداخت حقوق به دانشجویان دکتری و پسادکتری جزئی از برنامه های دانشگاه ها است. دانشجویان دکترا و پژوهشگران پسادکترا بعنوان پژوهشگر بشمار می رود و از آنها انتظارات یک پژوهشگر در محیط کاری وجود دارد.
وی افزود: همینطور دولت ها از پرداخت حقوق آنها حمایت های جدی می کنند. با اینکه که افزایش سهم هزینه ها تحقیق و توسعه و محدودیت های شغلی برخی نگرانی های در این حوزه بوجود آورده است. همینطور میزان حقوق دانشجویان دکترا و پژوهشگران پسادکترا در دانشگاه های مختلف و کشورهای مختلف متفاوت می باشد و کشورها برای حل این مشکل به سمت ایجاد سازوکارهای واحد حرکت کرده اند.
دبیر اتاق فکر سیاست گذاری علم وزارت علوم با بیان تجربیات ایران در زمینه پراخت گرنت به پژوهشگران دکترا و پسادکترا اظهار داشت: پرداخت پژوهانه به دکتری از اواخر دهه ۸۰ عنوان شد و معاونت علمی ریاست جمهوری در این حوزه اقداماتی انجام داد. و برای نخستین بار در سال ۱۳۸۸ برای نخستین بار پرداخت رسمی پژوهانه سالیانه به میزان پنج میلیون تومان شروع شد.
وی افزود: شرایط دریافت این پژوهانه حضور تمام وقت حداقل ۳۰ ساعت در هفته، عدم اشتغال به کار و عرضه گزارش های مستمر بود. پرداختی این پژوهانه به صورت ماهیانه نبود و میزان آن هم کم بود. در کل در هفت دوره ۷۸ میلیارد تومان پژوهانه به ۱۷ هزار و ۶۵۰ نفر دانشجوی دکترا پرداخت گردید. در سال ۹۲ با وجود اعلام فراخوان، پژوهانه ای پرداخت نشد و این طرح متوقف گردید.
نقی زاده ضمن اشاره به دستورالعمل اعطای وام ویژه دانشجویان دکترای تخصصی، توضیح داد: از آبان ماه سال ۹۲ این دستورالعمل به دانشگاه ها ابلاغ گردید ولی این وام سخت گیرانه بود و به علت بلاعوض بودن، مبحث به کارگیری این دانشجویان در دانشگاه را کان لم یکن کرد و در کل پرونده پژوهانه بسته شد!
وی تصریح کرد: این وضعیت تا ادامه یافت تا سال اینکه در بودجه سال ۱۴۰۰از محل فروش اموال و دارایی های دولت، ۵۰ میلیارد تومان برای پژوهانه ماهیانه پیشبینی شده بود که این هم پرداخت نشد!
مشاور معاون پژوهشی وزیر علوم درباره چالش های تأمین مالی این حوزه در ایران توضیح داد: تأمین مالی دوره های دکترا و پسادکترا هیچ زمانی منابع پایداری نداشتند و پرداخت آنها به صورت ماهیانه نبوده است. همینطور پژوهشگر بودن هیچگاه در ایران به رسمیت شناخته نشده است. بعلاوه زیر نظام گرنت، به زیر نظام های جذب پژوهشگران، ترفیع و ارتقای اعضای هیئت علمی متصل نشده است.
دبیر اتاق فکر سیاست گذاری علم وزارت علوم در ادامه این نشست چالش های شناسایی شده در مورد گرنت دکترا و پسادکترا را به سه دسته چالش های در رابطه با جذب گرنت، چالش های در رابطه با تأمین و تخصیص مالی و چالش های در رابطه با انجام طرح های تحقیقاتی تقسیم کرد و شیوه تدوین یک الگوی دقیق برای بهبود وضعیت گرنت های دکترا و پسا دکترا را تشریح کرد.
وی تصریح کرد که اجرای این الگو نیازمند اقداماتی در حوزه های تأمین مالی پایدار، سازوکارهای تخصیصی گرنت و شناسایی و ارزیابی طرح های هزینه کرد گرنت است.
به قول نقی زاده؛ در صورتیکه این اقدامات صورت گیرد، پژوهشگران دکترا و پسادکترا به جمع پژوهشگران تمام وقت با حقوق و مزایای مشخص می پیوندند. پژوهش های دوره دکترا و پسادکترا، تبدیل به محور اصلی آموزش می وشند. همینطور اعضای هیات علمی همراه با پژوهشگران می توانند تقاضای جامعه را با یک تأمین مالی قابل قبول حل کنند و به علامه یک حرکت شتابان برای تربیت نیروی انسانی فرهیخته و آگاه برای رفع نیازهای جامعه و صنعت شروع می شود.
منبع: neopedia.ir
این مطلب نئوپدیا را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب