نتایج بررسی های پژوهشگران؛
دلیل سوء رفتارهای پژوهشی چیست؟
نئوپدیا: رفتارهای نادرست پژوهشی، اتفاقاتی نامطلوب هستند كه می توانند به راحتی، تیشه به ریشه اقدامات علمی و تحقیقاتی در هر كشوری بزنند. پژوهشگران كشور، در همین خصوص، عوامل مؤثر برای برخی سوءرفتارهای پژوهشی در تحقیقات ایران را مورد بررسی قرار داده اند.
به گزارش نئوپدیا به نقل از ایسنا، «سو رفتارهای پژوهشی، صرفاً سلامت پژوهش را به خاطر تحریف شواهد تجربی تهدید نمی كنند، بلكه دارای تبعات جدی در زمینه اعتماد علمی نسبت به اعتبار یافته های مطالعات، پژوهشگران و سازمان های پژوهشی، فرآیند نشر مجله ها و همین طور درمان و سلامت بیماران هستند. همین طور تحمیل هزینه های پایین دستی از سو رفتار در پژوهش بسیار جدی است، مانند لطمه به پژوهش هایی كه در آینده به چنین تحقیقاتی استناد خواهند كرد یا حتی هزینه های ملموس و غیرملموس اجتماعی آن مانند لطمه به شهرت و اعتبار سازمان و تأثیر منفی بر درآمدزایی آتی. این گونه مسائل، دغدغه ها و نگرانی هایی جدی در پیوند با سلامت پژوهش به وجود آورده اند.
به گفته صاحب نظران، مطالعات انجام شده در ایران نشان می دهند كه مواردی دال بر رعایت نشدن اصول اخلاق در پژوهش، نقض سلامت پژوهش و به تبع آن، بروز سو رفتارها در پژوهش های انجام شده توسط پژوهشگران ایرانی مشاهده می شوند. بر همین مبنا آنها را باید بعنوان یك مشكل جدی نظام آموزش و پژوهش كشور تلقی نمود. با وجود كمبود شواهد تجربی قابل اتكا، عوامل بالقوه ای كه بر وقوع سو رفتارهای پژوهشی اثر می گذارند، معمولاً در مقوله های گوناگون دسته بندی شده اند.
گاهی این عوامل به خاصیت های فردی و خصیصه هایی در سطح فرد (مانند باورها و پیش زمینه آموزشی)، به خاصیت های محیطی و مسائل سازمانی (مانند منابع موجود، نظارت و بار كاری) یا به مسئولیت ها و وظایف افراد (مانند ناظر پژوهش و پژوهشگر) مرتبط می شوند. بااین حال از ضعف های جدی در مدیریت و پیشگیری سو رفتارهای پژوهشی، ناآگاهی و نبود شناخت نسبت به عوامل به وجود آورنده آن است و جلوگیری از سو رفتارهای پژوهشی نیازمند شناخت عوامل زمینه ای و متغیرهای اثرگذار بر آن است.
در همین رابطه، مطالعه ای پژوهشی توسط گروهی از محققین كشور انجام شده است كه در آن به عوامل مؤثر گزارش شده برای سو رفتارهای پژوهشی در تحقیقات ایران اشاره شده است.
در این پژوهش، محققان دانشگاه تهران و دانشگاه علوم پزشكی تهران (امیرحسین مردانی، احسان شمسی گوشكی، علیرضا نوروزی و مریم ناخدا)، ۳۰ مطالعه انجام شده درباره سو رفتارهای پژوهشی ایران را شناسایی و برای مطالعه اسنادی انتخاب كردند. سپس عوامل شناسایی شده از شواهد مربوط به سو رفتارهای پژوهشی گزارش شده در ذیل سه مجموعه: ۱- عوامل ساختاری شامل فشار نشر، سیاست های ارتقای علمی، تأمین بودجه پژوهش و حفظ موقعیت شغلی، ۲- عوامل سازمانی شامل محیط پژوهش، فعالیت های نظارتی كنترلی بر پژوهش و آموزش فعالیت های پژوهشی و ۳- عوامل فردی شامل مهارت های پژوهشی، مدرك گرایی، منافع مالی حاصل از پژوهش، درك و قضاوت اخلاقی فرد تعیین و تعریف شدند.
محققان فوق بر این اساس، الگوی تحلیلی عوامل مؤثر برای سو رفتارهای پژوهشی گزارش شده در مطالعات ایران را تدوین كردند.
نتایج این مطالعه نشان دادند كه مطالعات انجام شده در كشور آن چنان كه باید، به بررسی متغیرهای مربوط به عوامل فرهنگی و عوامل موقعیتی، نپرداخته اند و عمدتاً به مصادیق بارز سو رفتارهای پژوهشی مانند داده سازی و تحریف داده ها، خصوصاً سرقت علمی، توجه كرده اند.»
در این باره، مریم ناخدا، استادیار گروه علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه تهران و همكارانش می گویند: «در مطالعات انجام شده پیرامون بررسی دلیلهای و زمینه های سو رفتارهای پژوهشی، چندان به عوامل و انگیزه های شخصی افراد مورد مطالعه پرداخته نشده است یا شاید این دسته از عوامل را چندان تأمل برانگیز و شایان توجه ندانسته اند. امكان دارد اتخاذ رویكرد روان شناختی در مطالعات آتی برای شناسایی چنین انگیزه های سطح فردی مناسب تر باشد».
آن ها می افزایند: «مسئله دیگری كه در مطالعات بررسی شده تأمل برانگیز بود، پرداختن عمده آنها به مصادیق بارز سو رفتارهای پژوهشی (داده سازی، تحریف داده ها و سرقت علمی) و خصوصاً سرقت علمی است. غالباً در مطالعات كمی و پیمایشی صورت گرفته، پیرامون وجوه و دلیلهای زمینه ای سرقت علمی نزد دانشجویان كنكاش شده است. ازاین رو در مطالعات بعدی نیاز است سو رفتارهای پژوهشی فراتر از مصادیق بارزی نظیر سرقت علمی در نظر گرفته و بررسی شود. شاید یك دلیل آن مربوط به نبود تعریف پذیرفته شده، هنجارمند و روشن از سو رفتارهای پژوهشی در بین جوامع علمی، مجله های علمی، نهادهای دولتی و كمیته های نظارتی باشد».
طبق یافته های پژوهش فوق، معمولاً تعاریف نمایش شده، محدود هستند و رفتارهای جدی غیراخلاقی در پژوهش را بیشتر پوشش می دهند، برای اینكه اقداماتی نظیر داده سازی، تحریف داده ها و سرقت علمی بیشتر روشن و ملموس هستند و تمامی تعاریف، بطور صریح یا ضمنی، این فعالیت ها را در برگرفته اند، اما بحث هایی درباره سایر اقدامات و فعالیت های سؤال برانگیز در پژوهش فراتر از داده سازی، تحریف داده ها یا سرقت علمی مطرح است، در اینكه آنها باز می توانند به نتایج اتكا ناپذیر و مشكلات جدی در پژوهش ها منجر شوند.
ناخدا و همكاران محققش اعتقاد دارند: «این اقدامات پرسش برانگیز در پژوهش، امكان دارد در طراحی و اجرای پژوهش انجام گیرند یا در مراحل تألیف و انتشار یا در اقدامات ضروری تأمین ایمنی بیمار یا اقدامات دیگری نظیر امتناع از اشتراك داده ها و تعارض منافع و … رخ بدهند. این دسته از فعالیت ها و رفتارها، نوع دیگری از سو، رفتار هستند كه به منزله اقدامات و رفتارهای كمتر جدی مطرح می شوند، اما بطور كمی امكان دارد تأثیرات مشابه و حتی بیشتری بر یافته ها و خروجی های پژوهش و ماهیت پژوهش داشته باشند. باوجوداین در صورت انجام نشدن مطالعه گسترده و عمیق در امتداد فهم درست نسبت به عوامل زمینه ساز سو رفتارهای پژوهشی و تدبیر راهكارهای پیش گیرنده و كنترل آنها در سطوح مختلف، شاهد سیر رو به افزایش سو رفتارها در پژوهش های كشور خواهیم بود».
این یافته ها كه بر متغیرهای مربوط به عوامل فرهنگی و موقعیتی بعنوان مصادیق سو رفتارهای پژوهشی تمركز دارند، در سال ۹۶ در دوره ۱۰ نشریه علمی پژوهشی «اخلاق و تاریخ پزشكی» متعلق به دانشگاه علوم پزشكی تهران انتشار یافته اند.
این مطلب نئوپدیا را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب